Sosna - królowa naszych lasów Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach Rodzimych lasów moich.

Download Report

Transcript Sosna - królowa naszych lasów Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach Rodzimych lasów moich.

Slide 1

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 2

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 3

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 4

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 5

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 6

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 7

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 8

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 9

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 10

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 11

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 12

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 13

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 14

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 15

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 16

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 17

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 18

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 19

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 20

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 21

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 22

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 23

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 24

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 25

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 26

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 27

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 28

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 29

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 30

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 31

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 32

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 33

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 34

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 35

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 36

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 37

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 38

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 39

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 40

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 41

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 42

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 43

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 44

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 45

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 46

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 47

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 48

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 49

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 50

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 51

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 52

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 53

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 54

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 55

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 56

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 57

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 58

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 59

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 60

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 61

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 62

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 63

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 64

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 65

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 66

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 67

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 68

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 69

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 70

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 71

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 72

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 73

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 74

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 75

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 76

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 77

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 78

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 79

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 80

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 81

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 82

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 83

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 84

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 85

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 86

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 87

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 88

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 89

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 90

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 91

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 92

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 93

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 94

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 95

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 96

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 97

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 98

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 99

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 100

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 101

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 102

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 103

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 104

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 105

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 106

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 107

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 108

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 109

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 110

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 111

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 112

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 113

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 114

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 115

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 116

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 117

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 118

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 119

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 120

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 121

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 122

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 123

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 124

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 125

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 126

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 127

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 128

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 129

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 130

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 131

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 132

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 133

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 134

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 135

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 136

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 137

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 138

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 139

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 140

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 141

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 142

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 143

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 144

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 145

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 146

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 147

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 148

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 149

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 150

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 151

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 152

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 153

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 154

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 155

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 156

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 157

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 158

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 159

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 160

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 161

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 162

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 163

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 164

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 165

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 166

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 167

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 168

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 169

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 170

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 171

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 172

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 173

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 174

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl


Slide 175

Sosna - królowa naszych
lasów
Projekt zrealizowany przez grupę uczniów klas I i II w
Gimnazjum w Zespole Szkół w Bolewicach

Rodzimych lasów moich ozdobo,
O sosno, palmo północy.
Postać korynckiej wzniosłaś kolumny,
I czołem wsparłaś niebiosy.
Hymny ci nuci chór ptasząt tłumny,
A wiatry czeszą twe włosy.
( W. Wysocki)

Co o sośnie rzec możemy?
Zapewne każdy z nas widział kiedyś
sosnę. Może nawet niektórzy posiadają o
niej pewne informacje. Ale ile tak naprawdę
wiemy o tym drzewie? Czy jesteśmy w stanie
odpowiedzieć na parę pytań takich jak na
przykład: Czy to prawda, że sosna jest
ziołem? Czy nasiona sosny są jadalne? Jakie
jest lecznicze zastosowanie sosny?

Co o sośnie rzec możemy?
W większości przypadków, prawdą jest,
że wiemy niewiele o naszej Królowej Lasu.
Tak, sosna jest nazywana Królową, a
Polska Królestwem Sosny. Warto więc,
żebyśmy się dowiedzieli co nieco, o tak
licznie występującym w naszym kraju i
naszych okolicach drzewie.

W Polsce
Sosna zwyczajna jest głównym gatunkiem
lasotwórczym w naszym kraju, szczególnie
na terenach nizinnych. Jak podaje Mały
Rocznik Statystyczny Polski na terenach
leśnych sosna wraz z modrzewiem zajmuje
62% powierzchni lasów państwowych, a w
lasach prywatnych ok. 58%.

Główne gatunki sosny w Polsce:
Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris

Główne gatunki sosny w Polsce
Pinus cembra

Sosna limba

Pinus mugo

Kosodrzewina (sosna górska)
w dolinie Gąsienicowej
Tatrry.info.pl

Nasza mała ojczyzna
Jak okiem sięgnąć wzdłuż i wszerz wokół
naszej miejscowości i na terenie gminy
rozciągają się lasy, które w 90% porasta
sosna zwyczajna. Nie na darmo w herbie
naszej gminy umieszczono sosnę.

O sośnie zwyczajnej...
Sosna zwyczajna stała się obiektem naszych
obserwacji. Jest zwyczajna - ale tylko w
nazwie, ma bowiem nadzwyczajne zalety.
Przyglądaliśmy się jej podczas realizacji
projektu i spojrzeliśmy na nią z różnych
stron.

Odsłona I

Spojrzenie na sosnę
zwyczajną
okiem biologa
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak, Małgorzata Starzak
Agata Stawińska, Oliwia Flieger

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Rodzina: sosnowate
Grupa: iglaste
Nagozalążkowe
Drzewo iglaste, długowieczne, zimozielone,
światłolubne.
Rośnie w lasach zwartych lub mieszanych.
Jest jedną z najmniej wymagających sosen,
pełni rolę gatunku pionierskiego.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Drzewo o niewielkich wymaganiach
glebowych, dobrze znosi małą ilość opadów,
jest stosunkowo odporne na mrozy.
Sosna rośnie stosunkowo szybko, co do
szybkości wzrostu ustępuje jedynie
modrzewiowi.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Kształt korony i pnia to sylwetka drzewa czyli pokrój.

Mała sosenka kształtem przypomina choinkę.

SOSNA POSPOLITA okiem biologa...
Z czasem, w miarę wzrostu pokrój staje się
mniej regularny.
W zależności od miejsca w którym rośnie
drzewo
pokrój może być różny.

W miejscach otwartej przestrzeni i
nasłonecznionych
Drzewo rosnąc jest mocno rozgałęzione,
szerokie i gęste.
U dorosłych sosen pień stosunkowo krótki, a
korona nisko osadzona i gęsta, bardzo
malownicza i dekoracyjna.

Sosna rosnąca w okolicach Bolewic

Korona sosny zwyczajnej na starość przyjmuje nieregularny
kształt, nie posiada wyraźnie zaznaczonego wierzchołka.

W miejscach zacienionych np. w lesie pokrój
sosny jest nieco delikatniejszy, bardziej
przerzedzony (ze względu na mniejszą ilość
światła).

Drzewa rosnące w zwarciu są dużo wyższe i bardziej
strzeliste niż te z otwartych przestrzeni. Ich pokrój jest też
zwykle nieco bardziej regularny, jednak nawet one
posiadają niesymetryczne i nieregularnie powyginane,
często zwieszające się konary.

Różnice w pokroju drzewa, w
zależności od miejsca wzrostu

Okiem biologa... Korona
Regularne okółki gałęzi
sosny są rozmieszczone
w dużej odległości od
siebie, dzięki czemu
korona jest stosunkowo
rzadka i prześwitująca.
Korona spełnia istotną rolę
w życiu drzewa, gdyż w
niej odbywają się
procesy asymilacyjne i
respiracyjne.

Okiem biologa... Pień i kora
W zwartym drzewostanie
pień wyrasta z szyi
korzeniowej i przybiera
formę strzały (długi i
strzelisty) -przebiega w
linii prostej do
wierzchołka, a gałęzie
korony ułożone są wokół
niego mniej lub bardziej
estetycznie.

Okiem biologa...

Pień i kora
Pień dorosłej sosny, choć
wysoki i ogólnie dość
prosty, na pewnej
wysokości przeważnie
dzieli się na grube i
powyginane konary.
Pień do dużej wysokości
jest oczyszczony z
gałęzi.

Okiem biologa...

Pień i kora

Pień drzewa jest otoczony
korą. Wytwarza ją
fellogen. Korek pełni
funkcję ochronną przed
mrozami, szkodnikami i
innymi uszkodzeniami.
Korek zbudowany jest z
martwych komórek
wypełnionych
powietrzem.

Okiem biologa... Pień i kora
Dolna część pnia ma korę
grubą, wielobocznie
popękaną na duże,
podłużne tafle, szarobrązową.
Gruba warstwa kory, chroni
drzewo przed działaniem
niskich temperatur.
Średnica pnia 0,5m - 1,2m.

Korowina (martwica korkowa) jest
zewnętrzną warstwą kory.

W miarę starzenia się drzewa w części
odziomkowej tkanka korkowa zwiększa swą
grubość i pęka. Korowina stopniowo łuszczy
się i odpada od pnia. Grubość korowiny
wzrasta z wiekiem i jest większa u dołu
drzewa, np. u sosny w części odziomkowej
dochodzi do kilku centymetrów. Korowina
jest jeszcze lepszym zabezpieczeniem
drzewa przed czynnikami zewnętrznymi niż
sam korek.

Korek
Korek jest wytwarzany przez tkankę
korkotwórczą i stanowi warstwę kory
złożoną z komórek wypełnionych
powietrzem i przesączonych substancjami
woskowymi. Korek przyrasta co roku na
grubość. Warstwa korka jest
nieprzepuszczalna dla wody. Zabezpiecza
drzewo przed wysokimi wahaniami
temperatury i chroni przed atakiem grzybów
i owadów.

Cienka i gładka korowina
występuje u drzew
młodych lub w górnych
partiach starszych drzew.
Gałązki i górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest
ceglasto-czerwoną korą, łuszczącą się warstwami.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Sosna jak każda roślina rośnie dzięki
odpowiednim tkankom.
Sa to tkanki twórcze
( merystemy).

Wyróżniamy merystemy wierzchołkowe i
boczne.

Okiem biologa...
www

http://users.v-lo.krakow.pl

Jak rośnie sosna?
Merystemy
wierzchołkowe
tworzą stożki
wzrostu łodygi i
korzenia. Dzięki
nim pień, gałązki i
korzeń przyrastają
na długość.

Okiem biologa...

Jak rośnie sosna?

Merystemy boczne biorą udział we wtórnym
przyroście łodygi i korzenia na grubość.
MERYSTEMY BOCZNE
Kambium
miazga twórcza

Fellogen
miazga korkotwórcza

tworzy się w postaci
walca wzdłuż łodygi i

powstaje pod skórką łodygi i
produkuje nowe warstwy

korzenia

korka

Okiem biologa... Jak rośnie sosna
Wnętrze łodygi ( pnia) zajmuje walec osiowy.
Jego centralna część zwana rdzeniem
wypełniona jest miękiszem. Na obwodzie
walca są wiązki tkanki przewodzącej. Każda
z nich zawiera od strony wewnętrznej
drewno a od zewnętrznej łyko. Pomiędzy
tymi elementami znajduje się miazga, która
umożliwia przyrost rośliny na grubość.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Drewno - transportuje wodę i rozpuszczone w
niej sole mineralne z korzeni do pozostałych
części rośliny; zbudowane z wydłużonych
walcowatych komórek - martwe i w środku
puste, ułożone regularnie jadne nad
drugimi, tworzą naczynia;
Łyko - przewodzi związki organiczne powstałe
w procesie fotosyntezy z liści do wszystkich
organów; składa się z żywych komórek, leżą
jedne nad drugimi, tworzą rurki sitowe.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Rośliny o łodygach zdrewniałych dzięki miazdze mogą
przyrastać na grubość. W klimacie umiarkowanym
komórki miazgi dzielą się jedynie wiosną i latem.
Wiosną drzewo rośnie najszybciej, późnym latem
wzrost słabnie. Komórki drewna powstające latem mają
grubsze ściany komórkowe i są mniejsze niż komórki
drewna powstające wiosną. Razem tworzą słoje
przyrostu rocznego. Na podstawie ich liczby można
określić wiek drzewa.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

PĄKI

Sosna, gdy zaczyna rosnąć wypuszcza pąki, z których
rosną pędy.

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Zaczyna się
wzrost

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?
Wzrost po I
tygodniu

Młode pędy są początkowo jasnozielone,
połyskujące, wyprostowane pionowo w górę

Okiem biologa... Jak rośnie sosna?

Wzrost po II
tygodniach

Wzrost po kilku tygodniach

Pędy to roczny przyrost gałęzi

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy wiąże drzewo z podłożem
oraz pobiera z gleby wodne roztwory soli
mineralnych i przekazuje je do pozostałych
części drzewa.
Wodę korzeń pobiera z gleby dzięki osmozie.
Włośniki wrastają między cząstki gleby i
przekazują pobraną wodę do komórek kory
pierwotnej. Stamtąd dociera ona do drewna,
a ono transportuje wodę do wyżej
położonych organów.

Okiem biologa... System
korzeniowy

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest niezwykle silny i
głęboki.Utwierdza on pewnie drzewo nawet w bardzo
trudnym, np. piaszczystym podłożu.

Okiem biologa... System korzeniowy
System korzeniowy palowy. Odgałęzienia boczne
odpowiadają za utrzymanie rośliny w podłożu. Sosna
zwyczajna słynie z wyjątkowo dużej stabilności. Korzeń
główny sosny może sięgać nawet do 3m głębokości!

Okiem biologa... Igły
Igły sosny sprawiają że jej gałęzie wydają się
optycznie grubsze i ładniejsze.
Budowa igły czyni ją niepodatną na parowanie
czyli utratę wody. Igły nie opadają na zimę.

Okiem biologa...Igły sosny
pospolitej
Szpiczaste, nieco spłaszczone, często
skręcone wokół osi, szaro-zielone, z dwoma
podłużnymi, bardzo delikatnymi,
jaśniejszymi paskami, pokryte włoskowatym
nalotem.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Na krótkopędach igły
zebrane w pary.
Każda taka para jest u
podstawy otoczona
błonkowatą osnówką. Na
długopędach pojedyncze. Pary igieł są
rozmieszczone na
gałązkach promieniście i
prostopadle do ich osi;
powoduje to
charakterystyczny dla
sosen efekt “grubych
gałązek”.

Okiem biologa... Igły sosny
pospolitej
Okres występowania: cały rok (roślina
zimozielona). Trwałość igieł od 3 do 6 lat.

Przekrój poprzeczny igły sosny

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Komórki skórki zwykle nie mają chloroplastów.
Są przeźroczyste, dzięki temu światło przenika
przez nie i dociera do miękiszu palisadowego.
Jego komórki są ustawione prostopadle do
powierzchni igły.

http://www.forum.linum.pl

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz gąbczasty składa się z komórek o
nieregularnych kształtach.
Między
nimi
są
duże
przestrzenie
międzykomórkowe, które łączą się z
elementami szparkowymi. Miękisz gąbczasty
zapewnia
roślinie
sytuację
gazów
niezbędnych do fotosyntezy i oddychania.
Odgrywa też rolę w procesie transpiracji.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kolenchyma to tkanka
roślinna wzmacniająca
złożona z komórek żywych,
elastycznych i wydłużonych,
zawierających chloroplasty,
(a także protoplast)
otoczonych niezdrewniałą celulozowopektynową ścianą mającą charakterystyczne
zgrubienia (zwykle są one nierównomierne).

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budo
wa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Miękisz asymilacyjny
( miękisz zieleniowy,
chlorenchyma) -tkanka
roślinna, wyspecjalizowany
miękisz, złożony z komórek
zawierających liczne
soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą.
Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to
odżywianie rośliny.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'b
udowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Kanał żywiczny
to kanał występujący
wewnątrz pnia drzewa lub
w liściach. Tworzy się
ze specjalnie ukształtowanych przestworów
międzykomórkowych w tkance miękiszowej.
Występują one najczęściej u roślin iglastych,
a wypełnia je żywica. Żywica jest substancją
zabezpieczającą roślinę przed infekcjami.

http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'budowa/
nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html

Przekrój poprzeczny igły sosny
Wiązka przewodząca
to pasmo pierwotnej tkanki
przewodzącej u roślin
naczyniowych, składające się
z części sitowej zwanej łykiem, i
http://83.14.99.179/materialy/1d/nasienne/nasienne'
części naczyniowej zwanej drewnem. budowa/nasienne'budowa'slajdy/igla'sosny.html
Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści.
Drewno inaczej ksylem służy do transportu wody i
zbudowane jest z komórek martwych.
Łyko inaczej floem przewodzi produkty fotosyntezy i jest
zbudowane z żywych komórek.

Przekrój poprzeczny igły sosny
Aparat szparkowy to łącznik między wnętrzem a jego
otoczeniem. Otwierając go i zamykając, roślina
reguluje wymianę gazową oraz transpirację.
Przez otwarty aparat szparkowy dwutlenek węgla wnika
do
przestworów
międzykomórkowych
miękiszu
gąbczastego, a stamtąd przedostaje się do aparatów
szparkowych i chloroplastów.
Odwrotną drogę pokonuje
para wodna oraz wytworzony
w procesie fotosyntezy tlen.
http://www.forum.linum.pl

Fotosynteza
Ponieważ sosny zrzucają igły stopniowo proces
fotosyntezy trwa cały rok.
Podczas tego procesu z prostych związków
nieorganicznych: dwutlenku węgla i wody,
przy udziale światła powstaje cukier
(glukoza). Rośliny uzyskują z niej potrzebne
do życia związki budulcowe i zapasowe oraz
energię.

Fotosynteza
Reakcja fotosyntezy zachodzi tylko w igłach.
Dzięki temu że w ich komórkach zawarty jest
chlorofil, energia świetlna przekształcana
jest w energię wytwarzającą glukozę.

Dlaczego nagozalążkowe?
Wszystko zaczyna się od....nasiona.
Drzewko musi wykiełkować z nasiona.
Nasiona dojrzewają w szyszkach. Uwalniają
się z nich na skutek działania wiatru oraz
ciepła. Są wyposażone w specjalne
skrzydełka, aby mogły być noszone przez
wiatr.
A skąd nasionko?

Okiem biologa... rozmnażanie sosny
Sosna jest rośliną wiatropylną.
Organami rozmnażania są kwiaty męskie i
żeńskie. Męskie to pręciki z dwoma
woreczkami pyłkowymi, w których powstaje
pyłek. Kwiaty żeńskie mają kształt łusek na
których znajdują się po dwa zalążki. Każdy z
nich ma gametofit, w którym powstają dwie
rodnie zawierające po 1 komórce jajowej.
Zarówno kwiaty żeńskie i męskie tworzą
skupienia zwane kwiatostanami, które
przypominają szyszki.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiaty męskie są jajowate
o żółtym zabarwieniu,
długości 5–8 mm, gęsto
skupione u podstawy
młodych pędów.
Pojedynczy kwiat
stanowią liczne pręciki
osadzone na osi, każdy z
dwoma pylnikami z
wyrostkiem
łącznikowym. Po
przekwitnięciu kwiaty
odpadają pozostawiając
fragment pędu bez igieł.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny

Żółte kwiatostany męskie sosny zwyczajnej

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Kwiatostany żeńskie
mają postać małych,
jajowatych
szyszeczek
wyrastających parami
na szczytach pędów.

Kwiaty żeńskie, w postaci zielonkawych lub
czerwonawych łusek zebranych w stojące,
szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach
młodych pędów.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Każde ziarno pyłku ma dwa pęcherze
powietrzne, dzięki którym jest lekkie i może
być przenoszone przez wiatr na szyszkę
żeńską. Kiedy ziarno pyłku dostanie się do
zalążka dochodzi do zapylenia. Wówczas
łuski nasienne sklejają się i szyszka się
zamyka. Po pewnym czasie ziarno pyłku w
którym znajduje się gametofit męski,
wytwarza wypustkę czyli łagiewkę pyłkową.
Transportuje ona gametę męską do komórki
jajowej znajdującej się w gametoficie
żeńskim. Tam następuje zapłodnienie.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Połączenie się jąder komórkowych dwóch
gamet prowadzi do powstania zygoty, potem
po podziałach przyjmuje ona postać zarodka,
który ma zawiązki pierwszych liści i korzenia.
Zalążek z zarodkiem przekształca się w
nasienie.
Z osłonki powstaje łupina nasienna, a niektóre
komórki gametofitu żeńskiego stają się
tkanką odżywczą.

Okiem biologa... Rozmnażanie
sosny
Zarówno zalążki jak i nasiona są nieosłonięte.
Dlatego nagozalążkowe lub nagonasienne.
Ich nasiona są odporne na niekorzystne
warunki środowiska. Rozsiewa je wiatr.
Nasienie które opadło na ziemie kiełkuje,
przekształca się w siewkę, czyli młodą
roślinę, a potem w dojrzały organizm.
U sosny zapłodnienie nastepuje po roku od
zapylenia, a dopiero po trzech latach
powstaje dojrzałe nasienie.

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej

Kwiatostany i kwiaty

http://www.sciaga.pl/slownikitematyczne/1682/roslinynagonasienne/

Cykl rozwojowy sosny zwyczajnej (wg Villee, 1976 )

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona czarne, długości 4–5 mm, ze
skrzydełkiem długim na 12–20 mm,
kleszczowato obejmującym nasienie.
Nasiona mają przyczepione
skrzydła, które umożliwiają
przenoszenie się ich do różnych
miejsc.
Okres
dojrzewania
nasion:
nasiona dojrzewają jesienią następnego
roku po wytworzeniu szyszki, a wypadają
kolejnej wiosny.
Szyszki opadają w całości.
http://www.wlin.pl/las/atlas-drzew-i-krzewow/atlas-drzew/sosna-pospolita/

Okiem biologa... Nasiona
Nasiona mają ogromną wartość dla leśników.
Szyszki muszą być odpowiednio
przechowywane w suszarniach.
Po wyłuszczeniu nasion, są one
zabezpieczane.
Niektóre zakłady przechowują nasiona w
ciekłym azocie lub w tem. -3 stopni C,
aby zachowały się na przyszłe wysiewy.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki na sośnie wyglądają jak bombki na
choince, która została dopiero co ubrana na
święta. Ich dobrą zaletą jest to że w zimie
wyglądają jak klejnoty na drzewach.

Okiem biologa... Szyszki
Szyszki dojrzewają na przełomie kwietniamaja. Pod wpływem ciepła szyszka otwiera
się i to właśnie z niej wylatują nasionka. W
każdej szyszce może być kilkadziesiąt
nasion. Niektóre szyszki zbierane są poprzez
wspinanie się na drzewo(czyli są
wyłączone), a te bardziej popularne przy ich
wycince.

Odsłona II

Spojrzenie na sosnę
okiem leśnika
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Oliwia Kocka, Alicja Piosik
Anna Osses
Krystian Starzak

Okiem leśnika ... Sosna bolewicka
Nadleśnictwo Bolewice zasłynęło w skali
całego OZLP Szczecin z sosny bolewickiej i z
prac nad jej zachowaniem i
rozpowszechnieniem. Szczególne zasługi
miał w tym zakresie długoletni nadleśniczy
Edward Zawierucha.Sosna bolewicka tworzy
drzewostany nasienne, które podlegają
szczególnej ochronie jako odznaczające sie
wybitnymi korzystnymi właściwościami.

Okiem leśnika... Sosna
bolewicka
Badania nad sosną bolewicką zapoczątkowane
zostały w 1914r., kiedy to prof.J.Busse
uwzględniając jej pochodzenie,
intensywność wzrostu, produkcję miąższości
i jakość techniczną drewna, opublikował
wyniki badań nad sosną z Bolewic.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Dla porównania wartości tej właśnie sosny,
rosnącej w Bolewicach zebrano również
nasiona z podobnych drzewostanów z
nadleśnictw Brójce i Zielonka.
Następnie wyhodowano siewki i założono w
nadleśnictwie Trzciel powierzchnię
doświadczalną, na której miały rosnąć te
właśnie siewki.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Okazało się, że jest ona rodzimego
pochodzenia - nie stwierdzono zakupu i
sprowadzania nasion obcego pochodzenia,
szyszki zbierano z miejscowych
drzewostanów i łuszczono we własnej
wyłuszczarni.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1936r. Kongres IUFRO w Budapeszcie
zainicjował założenie międzynarodowego
doświadczenia proweniencyjnego gatunków
drzew leśnych.
Publikacje prof. Bussego miały wpływ na
włączenie sosny z Bolewic do tych badań.

Okiem leđnika... Sosna bolewicka
W skład różnorodnych doświadczeń, które
rozpoczęły się w 1938r. weszła sosna z
różnych części Europy, w tym także nasza
sosna proweniencji bolewickiej. Wyniki tych
badań utwierdzają dominację polskiej sosny
(polskiego pochodzenia). Sosna z Bolewic
była też poddawana badaniom czeskim i
amerykańskim.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Wyniki ogłoszone przez Baldwina i Wrighta ze
stanu Hampshire (USA) potwierdzają to, że
najlepsze przyrosty wykazały sosny z
nadleśnictw: Brody, Rychtal i Bolewice
(sosna bolewicka miała o 29% większe
przyrosty w porównaniu do 30 badanych
proweniecji). Sosna z Bolewic była badana
wielokrotnie. Okazało się, że dostosowana
jest do wielu warunków środowiskowych,
wykazuje dużą odporność na osutkę.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Jeden z badaczy napisał tak:" Zadziwiający
jest fakt, że sosna ta jest dostosowana do
tak wielu różnych warunków siedliskowych.
Zawsze jakością swą przewyższa inne sosny".
Doświadzczenia trwały wiele lat, ale wniosek
był jeden. Sosna z Bolewic wyróżniała się
pod względem jakości, wartości hodowlanej
i przyrostowości.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
Zachęcające wyniki badawcze na temat sosny
bolewickiej miały wpływ na prowadzenie
badań w rodzimym środowisku.
Szczegółowe badania i obliczenia wykazały
istotne różnice w zmienności następujących
cech sosny bolewickiej:
- większa wysokość drzew do 32m
- większa zasobność drzewostanów
- duża prostość drzew

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- dobre i wcześniejsze oczyszczanie się strzał z
gałęzi
- szarobrunatna barwa korowiny
-zróżnicowany rodzaj spękania korowiny
wzdłuż pnia
-długo zachowująca się stożkowatość koron
- szaro - zielono -oliwkowa barwa
jednorocznych pędów
- sinozielona barwa igieł

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
- większa liczba przewodów żywicznych w
igłach i pędach
- mocne zażywiczenie pączków.
Stwierdzono, że u sosny bolewickiej zachodzi
zależność między barwą pędów, barwą i
budową pączków, barwą igieł, stopniem
zażywiczenia pączków, przyrostem i
rozwojem drzew. Drzewa z podanymi
cechami, będącymi w korelacji, wykazują
duży przyrost i wysoką żywotność.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W 1848 roku władze pruskie nałożyły
kontrybucje na właścicieli za stałe
popieranie polskich powstań i ruchów
wolnościowych, a następnie upaństwowiły
najpiękniejszy kompleks leśny tworząc tzw.
"Lasy Królewskie". Obecnie w tej części
Nadleśnictwa utworzono obszar wyłączonych
drzewostanów nasiennych sosny pospolitej
proweniencji bolewickiej.

Okiem leśnika... Sosna bolewicka
W Nadleśnictwie Bolewice znajduje się 20
wyłączonych drzewostanów nasiennych z sosną
proweniencji bolewickiej (165,22 ha). Ten
cenny ekotyp sosny zwyczajnej uznany za
element bazy nasiennej o znaczeniu
ogólnokrajowym, charakteryzuje się
wyśmienitymi przyrostami, bardzo dobrą
jakością techniczną, dobrą zdrowotnością (w
tym dużą odpornością na osutkę sosny),
idealnym pokrojem oraz zdolnościami
adaptacyjnymi.

Sosna bolewicka
Sosna bolewicka, to ekotyp sosny znany
doskonale leśnikom, stolarzom i innym
osobom, którzy ,,pracują z drzewami’’.
Naszej sośnie poświęcony jest specjalny szlak
rowerowy (niebieski), tzw. ,,Szlak Sosny
Bolewickiej’’.
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
,,Bolewickie Bory’’ również w większości
dotyczy sosny bolewickiej.

Sosny bolewickie

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Sosna, jak to żywy organizm - ma prawo
chorować.
Schorzenia, które przytrafiają się
drzewom tego gatunku.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Wybrane choroby siewek, nasion i młodych
sadzonek:
Szara pleśń (choroba atakuje siewki sosny).
Choroba wywołana przez gronowca szarego grzyba z klasy workowców. Występują
przebarwienia i ślady pylącego nalotu.
Siewki i sadzonki reagują żółknięciem igieł i
szybko brązowieją; młode siewki zamierają.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Grzybowa choroba siewek.
Zgorzel siewek:
1.Zgorzel przedwschodowa – przed ukazaniem się
nadziemnych części rośliny, prowadzi do
obumarcia kiełków pod ziemią.
2.Zgorzel powschodową – na formujących się
liścieniach, łodyżkach oraz liściach w miejscu
infekcji następuje silne przewężenie
prowadzące do obumarcia roślinki.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Choroby igieł
Osutki sosen
Choroba wywołana przez grzyby z klasy
workowców i grzybów niedoskonałych.
Objawem schorzenia są przebarwienia igieł.
Rdza pęcherzykowa igieł
Sprawcą choroby jest gatunek grzyba
rdzawnikowego.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Osutki sosen- grupa chorób sosen, wywołanych
przez organizmy grzybowe z klasy grzybów
niedoskonałych i workowców. Wspólnym
objawem porażenia przez patogen są
przebarwienia igieł- poszerzające się i
żółknące plamy różnej wielkości, oraz
przedwczesne opadanie igieł.

.http://pl.wikipedia.org/wiki/Osutki_sosen

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Rdza pęcherzykowata- sprawcą choroby jest
Coleosporium tussilaginis. Jest to gatunek
grzyba rdzawnikowego, z bardzo dużą liczbą
żywicieli, zróżnicowanym na wiele form
biologicznych. Jest grzybem dwudomowymdrugim żywicielem , może być podbiał
pospolity i starzec wiosenny.

Wybrane choroby pędów i pni
Obwar sosny (rdza kory sosny)
Choroba jest wywołana przez dwudomowy grzyb.
Występuje głównie na sośnie zwyczajnej i
sosnach dwuigielnych takich jak np.
kosodrzewina rosnąca w górach.
Skrętak sosny - Dwudomowa choroba drzew
iglastych, głównie sosny, wywoływana przez
grzyba. W miejscu porażenia pęd zamiera i
wygina się powodując powstanie
charakterystycznego dla tej choroby
zniekształcenia.

Okiem lesnika... Choroby i
szkodniki
Opieńka sosnowa- wraz z wtargnięciem
patogena do rośliny zostaje zainicjowany
proces chorobowy, rozwijająca się pod korą
grzybnia niszczy tkanki: kambium i łyko
miękiszowe oraz przewody żywiczne, a
następnie wnika do drewna powodując jego
rozkład.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Pojawienie się objawów opieńkowej zgnilizny
korzeni zależy od szybkości i stopnia
porażenia przez patogena systemu
korzeniowego rośliniowego roślinygospodarza. Po infekcji korzenie młodych
drzewek mogą zostać bardzo szybko
zasiedlone przez patogena. Wówczas
symptony choroby występują jeszcze przed
śmiercią drzewka albo w trakcie jego
zamierania.
(Źródło- książka pt. ‘Opieńki', Wydawnictwo -lasy państwowe , autor-Anna Żółciak)

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Huba korzeni- należy do najbardziej
gospodarczych chorób drzew leśnych.
Sprawcą choroby jest m.in. korzeniowiec
wieloletni, który poraża sosnę.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Szkodniki

Okiem leśnika ... Choroby i
szkodniki
Na obszarach leśnych szkodników jest bardzo
dużo, ale w normalnych warunkach drzewa
radzą sobie z nimi same. Gdy las jest zdrowy
i silny nie odczuwa działania szkodników.
Żeby wzmocnić odporność lasu, przerzedza się
go w celu większego przyrostu drzew na
grubość.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Jednak cyklicznie zdarzają się gradacje
owadów. Dla jednego gatunku gradacja
pojawia się co ok. 10 lat. Najgroźniejszym
gatunkiem zagrażającym sośnie zwyczajnej
jest brudnica mniszka. W przypadku gradacji
szkodniki są zwalczane masowo związkami
chemicznymi w postaci oprysków. W tym
czasie obowiązuje zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Leśnicy chcąc zapobiec wystąpieniu gradacji
danego gatunku szkodnika mniej więcej co
30 lat wykonują monitorowanie tego owada.
Jednym ze spodobów takiego monitorowania
są jesiennie poszukiwania pierwotnych
szkodników sosny.
Wykonuje się je jesienią, zwykle po
pierwszych przymrozkach, w wyznaczonych
drzewostanach, dla drzew mających
powyżej 20 lat.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
W przypadku zdrowego lasu w zwalczaniu
szkodników pomagają ptaki.
Zdrowemu lasowi oprócz szkodników zagrażać
mogą także czynniki atmosferyczne taki jak:
wiatr, śnieg, burza.
Innym czynnikiem zagrażającym są pożary.
Leśnicy również czuwają nad tym obszarembadają wilgotność ściółki. Jeżeli spada ona
poniżej określonej normy, zostaje ogłoszony
zakaz wstępu do lasu.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szkodniki uszkadzające drewno:
-szeliniak sosnowy
-przypłaszczka granatka
-drwalnik paskowany
-zakorek czarny
Szkodniki uszkadzające igły:
-barczatka sosnówka
-strzygonia choinówka
-brudnica mniszka

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Szeliniak sosnowy-larwy tego chrząszcza drążą
korytarze w drewnie w części przyziemnej
młodych sosen. Ciało barwy brązowej bez
połysku, twarde u młodych, na pokrywach
żółte plamki, ułożone w kilka przepasek.
Latają głównie osobniki młode.

http://plfoto.com/zdjecie,przyroda,szeliniak-sosnowy-hylobius-abietis,1220725.html

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Przypłaszczek granatek-atakuje głównie sosnę,
udaje się w koronę drzew, gdzie żeruje na
igłach, uszkadza drzewo. Ze względu na
sposób żerowania larwy w obrębie kory, łyka
i miazgi kwalifikuje się on do grupy
szkodników foliofagicznych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyp%C5%82aszczek_granatek

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Drwalnik paskowany- właściwym pokarmem
zarówno chrząszczy jak i larw jest
rozwijająca się w drewnie symbiotyczna
grzybnia ambrozyjnego grzyba. W czasie
gradacji zasiedla nie tylko drewno w korze,
ale i drewno świerzo okorowane, czasem
nawet przetarte-na składnicach. Powoduje
obniżenie wartości drewna poprzez łatwe
rozprzestrzenianie się sinizny.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Drwalnik_paskowany

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Barczatka sosnówka-motyl, występujący w
borach sosnowych rosnących na ubogich
glebach. Jest pierwotnym szkodnikiem
sosny. Gąsienice żerują na igłach, zjadając
jej pędy.

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Brudnica mniszka- wyległe gąsienice żerują
początkowo na młodych igłach i męskich
kwiatach. Żer ich jest bardzo rozrzutny ,
zjadają one nasadową część igieł i blaszek
liściowych. Często tworzy gradacje.

http://www.motylenocne.dzs.pl/gatunki-europejskie/brudnica-mniszka/

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Strzygonia choinówka- uszkadza igły sosny .
Samice składają bochenkowate, jasno
zielone jaja na igłach i młodych pędach
sosny. Młode gąsienice obgryzają igły , stare
zjadają je całkowicie oraz nagryzają pączki i
korę młodych pędów. Ma ubarwienie
zmienne.

http://szczytno.olsztyn.lasy.gov.pl/owady

Okiem leśnika... Choroby i
szkodniki
Zakorek czarny-dopada głównie sosnę. Żer
może odbywać się w młodszych uprawach ,
powoduje to osłabienie drzewek. Chrząszcze
żerują w okolicy szyjki korzeniowej lub przy
najniższych okółkach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny

Odsłona III

Spojrzenie na sosnę
okiem zielarza
Opracowanie:
Oliwia Flieger
Monika Śledź

Okiem zielarza...

Sosna w medycynie naturalnej
Sosna jest to najbardziej popularne drzewo.
Mało jednak się mówi o tym, że ta
najzwyklejsza sosna to także zioło. Oprócz
olejków eterycznych sosna zawiera całą
masę
substancji pozytywnie oddziałujących na nasze
ciało.

Okiem zielarza...
Pączki i młode pędy oraz igliwie to zródło
olejków eterycznych, goryczy, kwasów
żywicznych, wosków roślinnych,
flawonoidów,węglowodanów
i witaminy C.
Pączki zbierane są zimą i wczesną wiosną.

Okiem zielarza...
Kora sosny - zawiera garbniki, kwasy
fenolowe, trochę olejków eterycznych.
Na drodze suchej destylacji otrzymuje się z
niej dziegieć sosnowy o działaniu silnie
odkażającym, przeciwzapalnym,
przeciwświądowym i miejscowo
znieczulającym.
Dziegieć sosnowy -ciągliwa gęsta ciecz barwy brunatnej o
silnym specyficznym zapachu .Dziegieć sosnowy
uzyskiwany jest w trakcie długiej destylacji gałęzi i
kory .

Okiem zielarza...
Preparaty sosnowe w postaci syropów,
wyciągów i odwarów wykorzystuje się przy
infekcjach górnych dróg oddechowych.
Zaleca się je również w dolegliwościach ze
strony układu moczowego
( zakażenie i zapalenie )
i pokarmowego (biegunki, problemy z
trawieniem, zaburzenia apetytu).

Okiem zielarza...
Maści z wyciągami sosnowymi wykorzystuje się
w dermatologi do leczenia łuszczycy,
infekcji skórnych wyprysków i liszajów.
Z olejków eterycznych można wykonać
inhalację lub stosować je do bazy olejowej
przy masażu, np.na obolałe stawy przy
schorzeniach reumatycznych, przy infekcji
układu oddechowego do nacierania klatki
piersiowej.

Okiem zielarza...
Olejek terpentynowy - jest uzyskiwany z
żywicy działa na skórę, powoduje powstanie
rumienia, ponadto działa antyseptycznie.
Olejek terpentynowy stosowany zewnętrznie
rozgrzewa skórę i działa odkażająco. Stosuje
się go do wcierań przy bólach
reumatycznych i neuralgicznych.

Okiem zielarza...
Kora, szyszki, igły oraz pąki sosny używane są
do produkcji tzw. żywicy balsamicznej, z
której z kolei produkuje się m.in
terpentynę, kalafonię i olejki eteryczne.
Produkty te są stosowane w branżach:
perfumeryjnej, kosmetycznej,
farmaceutycznej i innych.
Z żywicy sosny produkuje się kalafonię i proch
strzelniczy, z korzeni zwanych karpiną
terpentynę.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Syrop z pączków sosny
50 pączków zalać litrem wody i gotować na
wolnym ogniu przez 20 minut. Po tym czasie
dolać pół litra miodu i ogrzewać przez
kolejne 10 minut. Nie wolno dopuścić do
wrzenia mikstury . Następnie zdjąć z ognia,
przestudzić i odcedzić. Przelać do butelek z
ciemnego szkła i przechowywać w piwnicy.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Odwar z pączków sosny
Łyżeczkę pączków zalewamy 250 mililitrami
wrzątku i gotujemy pod przykryciem, na
małym ogniu przez 5 minut . Zdejmujemy z
ognia, studzimy przez kwadrans,
przyjmujemy 1-3 łyżki, od 2 do 4 razy na
dzień po posiłku- jaka środek pomagający w
walce z z przeziębieniem.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Inhalacje z olejkiem sosnowym
Do szklanki lub małej miseczki nalewamy
wrzątek, a następnie dodajemy 10 kropli
olejku sosnowego. Wdychamy przez 10-15
minut przy katarze, zapaleniu zatok.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Kąpiel sosnowa
Do ¾ wanny dodajemy 10-15 kropli olejku
sosnowego. Musimy jednak pamiętać, by
dolewać go w strumień wody, żeby dokładnie
rozbić olejek na drobniejsze cząsteczki. Nie
wolno dopuścić do tego, by cząsteczki olejku na
nowo się ze sobą połączyły. W przeciwnym
razie można być pewnym podrażnień skóry.
Kąpiel sosnowa działa odprężająco i
energizująco, a ponadto pomaga w infekcjach
układu moczowego.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Masaż
Do masażu stosujemy 3,5 kropli olejku
sosnowego na łyżkę stołową olejku
bazowego do masażu. Masaż z tym olejkiem
pomoże zniwelować bóle mięśni i stawowe,
a także nas z aktywizuje.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
W skład olejku sosnowego znanego i
używanego w czasach starożytnych wchodzą
m.in pinen, limonen, borneol.
W pączkach sosny znajduje się około 0,4 %
olejku eterycznego(zawierającego alfa i
beta pinen , limonen i borneol, ponadto
żywica, związki gorzkie , garbniki i witamina
C. Podobne związki zawierają młode pędy
sosny.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Olejki eteryczne – olejek sosnowy i
terpentynowy; Ten pierwszy ma działanie
wykrztuśne, odkażające, rozgrzewające,
detoksykujące, orzeźwiające i stymulujące
odporność organizmu;
Olejek terpentynowy ma właściwości
poprawiające krążenie (miejscowe
przekrwienie), a także psychoaktywne i
niestety toksyczne na płuca;

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Flawonoidy – działanie przeciwutleniające;
Gorycze – wspomagają wydzielanie soku żołądkowego
i stymulują łaknienie
Witamina C – moduluje odporność i pomaga w walce z
przeziębieniem;
Garbniki – działanie przeciwzapalne,
przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne i
odkażające;
Kwasy fenolowe – właściwości przeciwmiażdzycowe,
odkażające, stymulujące odporność.

Okiem zielarza... Terapia sosnowa
Oczyszczanie wątroby
Przygotuj 5 stołowych łyżek igliwia sosny.
Posiekaj drobno i zaparz 0,5 l wrzącej wody.
Całość gotuj 10 minut na małym ogniu.
Następnie przecedź wywar i wlej do termosu.
Zaleca się picie w ciągu dnia małymi
łyczkami o dowolnej porze. Należy
sporządzać codziennie świeżą mieszankę.
Uwaga !
W trakcie kuracji mocz będzie mętny i przybierze różne kolory. Kiedy mocz wróci do prawidłowego
zabarwienia (kolor jasnego piwa), zakończ kurację.
Terapię należy przeprowadzić w lutym, marcu i kwietniu.
http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/

Okiem zielarza… Terapia sosnowa
Tonik z igieł sosnowych:
Należy zerwać garść igieł sosnowych, zalać w garnku
niegazowaną wodą mineralną, ugotować i ochłodzić
pod przykryciem. Następnie należy wyrzucić igły, a
tonik przelać do butelki i przechowywać w
lodówce. Stosować 2 razy dziennie.
Jakie efekty są widoczne po stosowaniu tego toniku ?
- skóra jest gładka jak po peelingu,
- twarz przestaje się świecić,
- te najmniejsze pryszcze znikają.

Odsłona IV

Spojrzenie na sosnę
pod względem
wykorzystania drewna
Opracowanie:
Kamil Ratajczak, Mikołaj Mermela
Łukasz Lisek, Jakub Wachowiak

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno sosnowe ma bardzo dobre walory
użytkowe. Nadaje się nie tylko na opał, ale
głównie ma duże znaczenie gospodarcze.

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno pochodzące z sosen rosnących poza
lasem można wykorzystać na opał lub
papier.
Sosny rosnące w drzewostanach zwartych
szybko rosną ( są światłożądne) i dzięki
temu mają zazwyczaj długie i proste pnie.
Drewno z takich sosen jest wykorzystywane do
wyrobu więźb dachowych, (kiedyś do
budowy okrętów, masztów, słupów
energetycznych).

Wykorzystanie drewna sosnowego
Łatwe w obróbce drewno sosny stanowi cenny
surowiec w przemyśle stolarskim (stolarka
okienna i drzwiowa, podłogi itd.),
meblowym, w budownictwie, a także służy
do pozyskiwania celulozy (produkcja
papieru). Wykorzystuje się je do wyrobu płyt
pilśniowych, do produkcji sklejek, wełny
drzewnej, stempli górniczych, podkładów
kolejowych itd.

Drewno sosnowe- parametry
techniczne
Parametry techniczne drewna:
-bardzo lekkie (ok. 0.4 kg//dm3)
-miękkie,
-średnio trwałe,
-łatwe w obróbce i barwieniu,
-mało elastyczne i trudne do polerowania, bardzo dobrze wchłania impregnaty, przyjemnie pachnie z powodu silnego
żywicowania.

Obróbka mechaniczna
Drewno daje się łatwo przepiłowywać, strugać,
frezować, szlifować, dobrze się skrawa i
łuszczy wzdłuż włókien. Przy obróbce w
innych kierunkach powstają często odłupy.
Suszenie – łatwe, dosyć szybkie, ze
skłonnością do pękania i paczenia się.
Skurcz całkowity w kierunku stycznym 6,1÷9,8%, a w promieniowym - 2,6÷5,1%,
wzdłuż włókien niewielki - 0,1÷0,6%.

Obróbka mechaniczna
Wykończanie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Drewno sosnowe
Wady
drewna
–
zbieżystość,
niecylindryczność, duża sękatość (w dolnych
częściach pnia występuje duża ilość sęków
nadpsutych i zepsutych, najczęściej głęboko
zarośniętych, niewidocznych na pobocznicy
kłody). W drewnie sosny występują liczne
pęcherze żywiczne, pęknięcia, nieregularny
przebieg włókien.

Drewno sosnowe
Drewno jest podatne na zgnilizny, żerowanie
owadów szczególnie w strefie bielastej. Mało
odporne na występowanie sinizny.
Trwałość – twardziel trwała, biel podatna na
zaatakowanie przez owady i grzyby.

Drewno sosnowe
Wykończenie powierzchni – dobre, jednak
przy udziale drewna żywicznego utrudnione
bejcowanie i lakierowanie.
Sklejanie – dobre.
Nasycalność – biel podatny na impregnację.

Właściwości drewna sosnowego
Gęstość

w stanie suchym - 300÷490÷860
kg/m3, po ścięciu - 750÷820÷850 kg/m3.
Drewno cechuje dobra izolacja termiczna i
akustyczna.
Właściwości mechaniczne – wytrzymałość na
zginanie statyczne - 41÷100÷205 MPa,
wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien
- 35÷104÷196 MPa, na rozciąganie w
poprzek włókien-1,0÷3,0÷4,MPa.
http://www.tyble.pl

Wykorzystanie drewna sosnowego
Drewno z konarów i drewno gałęziowe
pochodzące z korony może stanowić do 25%
miąższości całego drzewa i może być
surowcem do przetwórstwa drzewnego, np.
do produkcji płyt wiórowych, pilśniowych
itp.

Przydatność części drzewa dla
przetwórsta drzewnego
Ze względów technicznych i użytkowych
największą wartość ma drewno pochodzące
z grubizny pnia stanowiącej odcinek od szyi
korzeniowej do wysokości, gdzie pień ma
średnicę ok. 7 cm. W szczególności cenny
jest odziomek. Objętość grubizny drzew
iglastych wynosi przeciętnie 65-90%. Drewno
z pnia służy do produkcji sortymentów
klasycznych, w szczególności tarcicy
konstrukcyjnej.

Przydatność części drzewa dla
przetwórstwa drzewnego
Korzenie wraz z pniakiem pozostające w ziemi
po ścięciu drzewa nazywa się drewnem
pniakowym lub karpiną. Karpina może
stanowić do 30% miąższosści drzewa i jest
wykorzystywana w przetwórstwie drzewnym
jako surowiec do produkcji płyt lub w
przemyśle chemicznym. Wartość techniczna
drzewa jest tym większa, im mniejszy jest
udział drewna gałęziowego i karpiny w
ogólnej masie drzewa.

Wewnętrzna budowa drewna
Granicą widzialności dla oka ludzkiego jest 0.1
mm, zatem w budowie makroskopowej
drewna wyróżnia się elementy o wymiarach
większych od 0,1 mm.
W przekroju poprzecznym wykonanym
prostopadle do kierunku włókien, można
zaobserwować najwięcej cech i elementów
charakteryzujących budowę pnia.

Wewnętrzna budowa drewna

http://www.drzewa24.pl

Wyróżnia się następujące
strefy ułożone
koncentrycznie: rdzeń,
twardziel, biel, miazgę
(widoczną pod
mikroskopem), łyko,
tkankę korkotwórczą
(widoczną pod
mikroskopem) i korek z
korowiną. W strefie
twardzieli i bielu
widoczne są
współśrodkowe słoje
przyrostów rocznych.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Rdzeń zbudowany jest z tkanki miękiszowej
złożonej z komórek wypełnionych
powietrzem lub treścią plazmatyczną i
stanowi fizjologiczną oś pnia. W przekroju
poprzecznym pnia rdzeń wyróżnia się w
postaci ciemniejszej plamy zajmującej
położenie centralne lub mimośrodowe.

Budowa wewnętrzna drewna -rdzeń
Wartości parametrów mechanicznych rdzenia
są małe. Komórki rdzenia szybko ulegają
rozkładowi. Obecność rdzenia wpływa
ujemnie na wytrzymałość i trwałość drewna.
W wysokowartościowych sortymentach
drewna obecność rdzenia jest
niedopuszczalna (wyjątek mogą stanowić
elementy wycięte z pełnego pnia o dużych
przekrojach, w których rdzeń zajmuje
położenie centralne).

Budowa wewnętrzna - twardziel
Twardziel (drewno twarde) jest to
wewnętrzna strefa drewna otaczającego
rdzeń, zazwyczaj ciemniejsza, nie
zawierająca żywych komórek. Twardziel nie
spełnia funkcji fizjologicznych i nie
przewodzi wody.
Twardziel sosny - intensywnie
brązowo(żółto)czerwonawa (im ciemniejsza
tym drewno bardziej trwałe i wytrzymałe).

Budowa wewnętrzna - biel
Biel (drewno miękkie) stanowi żywą tkankę drewna
o jasnej barwie, obwodowootaczającą twardziel.
Biel jest tkanką o dużej wilgotności, spełniającą
funkcję przewodzenia wody, soli mineralnych i
substancji wzrostowych w górę, od korzeni do
koron, oraz jest miejscem gromadzenia
substancji zapasowych (np. cukrów i skrobi)
niezbędnych do życia drzewa w okresie
spoczynkowym.
Biel u sosny jest szeroki i jasnożółty.

Twardziel i biel
Wilgotność bielu i twardzieli znacznie się
różnią: twardzieli wynosi 30-60%, a bielu 80150%. Wyjątek stanowi drewno topolowe, w
którym twardziel ma wilgotność większą,
wynoszącą 130-190%, a biel 80-160%.
Nierównomierna zawartość wilgoci w bielu i
twardzieli utrudnia proces suszenia tarcicy
iglastej w suszarniach. Stąd jest celowe
wstępne suszenie na wolnej przestrzeni
(tzw. sezonowanie).

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Miazga jest to żywa tkanka tworząca warstwę
grubości jednej komórki, leżącą miedzy
drewnem a łykiem. Pokrywa ona
równomiernie całą powierzchnię drewna w
pniu, w korzeniach i w gałęziach z
wyjątkiem ich najmłodszych części. Miazga
jest tkanką twórczą, która przez podział
komórek wytwarza nowe słoje bielu do
wewnątrz oraz nowe warstwy łyka na
zewnątrz pnia.

Budowa wewnętrzna drewna miazga
Aktywność miazgi przypada na okres
wegetacyjny drzewa. W tym okresie komórki
miazgi są pilnie uwodnione, przez co kora
jest słabo związana z drewnem i można ją
łatwo odrywać dużymi płatami. Z chwilą gdy
miazga przestaje być czynna drewno
obumiera.

Słoje roczne
Słoje roczne powstają w wyniku przyrostu
drzewa na grubość przez podział komórek
miazgi tworzącej pierścień otaczający
tkankę. Miazga jest tkanką żywą,
zachowującą zdolność podziału przez okres
życia drzewa. W naszej szerokości
geograficznej drzewa żyją w cyklu rocznym
podzielonym na okres wegetacyjny przypadający na miesiące wiosenne i letnie,
oraz okres spoczynkowy - przypadający na
jesień i zimę.

Okres wegetacyjny
Każdego roku w okresie wegetacyjnym
komórki miazgi dzielą się w kierunku rdzenia
i wytwarzają przyrost tkanki bielastej
otaczający dookoła przyrosty z lat
poprzednich. W wyniku tego podziału
powstają słoje przyrostów rocznych, czyli
słoje roczne. W wyjątkowych przypadkach
(pogodowych) mogą powstawać słoje
pozorne (powstanie dwóch słojów w ciągu
roku).

Budowa wewnętrzna drewna
Drewno obejmuje przestrzeń między rdzeniem
a miazgą, stanowiąc największą część
objętości pnia.
Barwa drewna sosnowego jest rożna. Może być
żółtawo-biała lub czerwono-biała.
Drewno sosny zwyczajnej posiada bardzo wyraźne
słoje i widoczne centki przewodów żywicznych.

Odsłona V

Sosna w literaturze
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak

Naszą sosnę można odnaleźć nie tylko w lesie,
ale także w książkach i tomikach poezji.
Drzewo to można spotkać m.in w wierszu
Bronisławy Orłowskiej, który zaczyna się
słowami:
Na złotych piaskach wyrosłaś
O sosno!
Gdzie rdzawe mchy tylko rosną.
Ty w niebo czoło podniosłaś.
O sosno!

Sosna w literaturze
Dla wielu wybitnych pisarzy sosna była
obiektem inspiracji.
Najczęściej pełni ona funkcje drugoplanowe.
Jednak, jeśli z uwagą przeczytamy niektóre
książki na pewno natkniemy się na nią,
chociażby np. las, w którym skryli się
bohaterowie był sosnowy. Najczęściej
właśnie w takim lesie chowają się główni
bohaterowie powieści.

Sosna w literaturze
Nawet Bilbo Baggins z ,,Hobbita'' przynajmniej
raz był bezpiecznie ukryty w gąszczu sosen.
Nie wspominając już o tym, że Gandalf,
czarodziej z tej samej książki schował się na
sośnie podczas ataku wrogów. Czyżby las
sosnowy i sosna, jako kryjówka była po
prostu przypadkowo zamiłowana przez
wędrowców i uciekinierów, czy jest ona po
prostu popularna jako drzewo w
powieściach?

Powieści z sosną
"Ludzie bezdomni'' Stefana Żeromskiego Opisana w powieści sosna rosła na krawędzi
kopalnianego zawaliska, z jedną połową pnia
na górze, drugą spadającą poza krawędź.
Doktor Judym, bohater powieści, rozmyślał
przy niej o swoim życiu. Drzewo nabrało
symbolicznego znaczenia, odzwierciedlając
swoim rozdarciem dramatyczne losy i
dylematy życiowe bohaterów powieści.

Powieści z sosną
"Chłopi'' Władysława Reymonta - Bór sosnowy
przedstawiony w Chłopach Władysława
Reymonta jest mroczny i niedostępny, ale
także wyniosły i mocarny. Sosny opierają się
zimowym zawieruchom, ale poddają
człowiekowi karczującemu las.

Sosna w literaturze
"Percy Jackson i Bogowie Olimpijscy'' Ricka
Riordana
Córka władcy piorunów, Zeusa, została
zamieniona w sosnę gdy potwory miały ją
zabić. Jej ojciec aby ją ochronić przed nimi
zmienił ją w drzewo. Od tego momentu
chroniła ona granice Obozu Herosów.

Sosna w powieści romantycznej
Sosna pojawia się również w motywie
miłosnym. Chodzi tutaj o Tristana i Izoldę.
Po wygnaniu Tristana, kochająca się para
spotyka się w miejscu, gdzie ,,chroni ich noc
i życzliwy cień wielkiej sosny’’. Znowu sosna
służy głównym bohaterom jako element
schronienia. Co nie oznacza, że jej rola jest
mała - wręcz przeciwnie.

Odsłona VI

Ciekawostki o sośnie
Opracowanie:
Marcelina Stachowiak
Alicja Piosik

Ciekawostki
Według tradycji ludowej sosna jest drzewem
obdarzonym życiodajną mocą i
właściwościami magicznymi. Dawniej w
wigilię Bożego narodzenia wieszano u pułapu
chaty wierzchołki sosny- podłaźniki. Miały za
zadanie chronić dom przed urokami i
nieczystymi mocami. Z czasem polską
podłaźniczkę zastąpiła stojąca choinkadrzewko bożonarodzeniowe
charakterystyczne dla tradycji niemieckiej.

Ciekawostki

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach panował
zwyczaj picia herbaty pod sosną
na cześć dobrego ducha w niej
zamieszkującego.

Ciekawostki
Zwyczaj picia herbaty pod sosną
przejęli w VIII wieku Japończycy,
czynili tak w celach
obrzędowych. Jeszcze w XVI
wieku samurajowie urządzali
uroczystość picia herbaty pod
sosnami rosnącymi wokół
świątyni Kitano-Tenmangū w
Kioto. W japońskich ogrodach
sosna była symbolem długiego
życia. W japońskiej sztuce
układania kwiatów – ikebanie –
gałązki sosny symbolizują skały i
kamienie.

http://kraj-na-dalekim-wschodziejaponia.blogspot.com/

Ciekawostki
Według mitologii greckiej lasy i polany były
zamieszkane przez nimfy (m.in. driady) i
średniej rangi męskich bogów, w tym Pana.
Pan zakochał się w nimfie zwanej Pitys.
Zazdrosny o nią kochanek – Boreasz, zrzucił ją
ze skały. W miejscu śmierci z ciała nimfy
wyrosła sosna. Krople żywicy, widoczne na
złamanych przez wiatr gałęziach sosny,
uważano za łzy Pitys wspominającej swoją
młodość i obydwu adoratorów. Szyszka sosny
symbolizowała prawdopodobnie żywotność i
płodność.

Ciekawostki
Starożytny Rzym
Boginią przyrody i płodności, nazywali Wielką
Matką i także ofiarowali jej świętą sosnę.
Podczas uroczystości poświęconych tej bogini
do obrządku wykorzystywano młode
sosenki.Uważane były za symbol płodności i
często są w tym charakterze stosowane również
współcześnie – umieszczane na szczytach nóg
drewnianych łóżek i jako ozdobne rzeźbienia.
Szyszki są dalej poświęcane małym duszkom w
różnych uroczystościach.

Ciekawostki
Słowianie
Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i
powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny
sosna odgrywała rolę przedmiotu liturgicznego.
Gałąź sosnową lub małe drzewko przybierano w
kwiaty i inne ozdoby i obnoszono po domach
życząc szczęśliwego „nowego latka”.Sosna była
także świętym drzewem słowiańskiego demona
Boruty. Według wierzeń, jako władca lasu i
opiekun zwierząt, zamieszkiwał starą sosnę w
centrum puszczy.

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn, czyli skamieniała przez wieki żywica
niektórych gatunków sosny, zwany złotem
północy znany był od najdawniejszych
czasów jako lek i amulet.
Słowiańska nazwa bursztynu - jantar wywodzi
się z litewskiego dialektalnego jentaras.

http://www.aleksandrabizuteria.pl/kamienie-szlachetne/bursztyn/

Ciekawostki - bursztyn
Bursztyn można określić jako „żyjący kamień”,
ponieważ na bieżąco zachodzą w nim
przemiany chemiczne. Ma bardzo wysoką
temperaturę topnienia. Można go w prosty
sposób odróżnić od taniej podróbki: prawdziwy
bursztyn ma opadać w słodkiej wodzie, a unosić
się w słonej (morskiej). Bursztyn jest cieplejszy
od innych kamieni, a także posiada zdolność
elektryzacji, ładując się ujemnie. Otrzymuje
się z niego wspomniany kwas bursztynowy,
kalafonię i olej. Ogrzany w dłoniach, wyzwala
miły zapach.

Ciekawostki

Najwyższa sosna zwyczajna w Europie
http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu

Jak podaje strona Tall
Trees, najwyższa
obecnie w Europie
sosna zwyczajna
rośnie na terenie
rezerwatu
przydrożnego w
Puszczy Białowieskiej
i mierzy 45.3m.

Ciekawostki
Najgrubsza w Polsce (a być może nawet w
Europie!) sosna zwyczajna - tzw. Sosna
Waligóra - rośnie w pobliżu Sulechowa w
woj. lubuskim. Obwód jej pnia wynosi
5.68m, a wysokość 27m.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_Walig

Ciekawostki

•
•
•

W Ameryce rosną sosny ościste - niewielkie
drzewa znane z długowieczności. Niektóre
okazy liczą około 4700lat.
Na świecie występuje około 80 gatunków
sosny.
60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle
tlenu, ile wynosi dobowe zapotrzebowanie
tego pierwiastka dla 3 osób, czyli 1350-1800
litrów!

Ciekawostki

•

Gdyby zabrakło sosny, tak licznie występującej
w lasach, powietrze byłoby o wiele bardziej
zanieczyszczone. Byłoby w nim również o wiele
więcej CO2, czyli dwutlenku węgla znanego
nam z lekcji przyrody lub chemii. Duże
stężenie tego gazu, powoduje pogłębienie się
efektu cieplarnianego. Wzrost CO2 powoduje
zwiększenie się ,,zatrzymywania ciepła’’, a co
za tym idzie - temperatury panującej na
Ziemi.

Ciekawostki
Ważne jest zmniejszenie emisji CO2. Pomaga
nam w tym właśnie, m.in.... sosna! Działa
ona jak fabryka: pochłania z powietrza
szkodliwy tlenek i wydziela niezbędny do
życia tlen. Dorosła sosna to wielka fabryka
tlenu - wytwarza tlen dla trzech osób.
Igły sosny zwyczajnej i kosodrzewiny
skupiają się po dwie na krótkopędach,
natomiast u limby jest ich aż pięć !

•

Wykorzystane źródła
J. Balerstet, W.zLewiński, J. Prokop Podręcznik Biologia 1 Zakres rozszerzony
Operon 2003
Rutkowski Opowieści leśnika Centrum Informacyjne Lasów Państwowych 2003
Anna Żółcik Opieńki Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
http://www.nutrivitality.pl/zioa-i-ich-zastosowanie/sosna.html
http://portalwiedzy.onet.pl/92449,,,,sosna_zwyczajna,haslo.html
http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/drzewa/sosna_zwyczajna
http://www.zaradni.pl/porada/331,jak_czerpac_zdrowie_z_natury_sosna_zwyczajna
www.ochoroba.pl/816-sosna-zwyczajan-pinus-silvestris.
http://iglakopis.w.interia.pl/#Pinus-Sosna
http://www.drzewa24.pl/drewno-iglaste.html
http://www.encyklopedialesna.pl

WWW.drzewa.nk4.netmark.pl
www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia

Wykorzystane źródła
www.akademia.marwlo.cad.pl/Mat_wyklad/.../Budowa_drewna1.pdf
Joseph Bédier Dzieje Tristana i Izoldy Zielona Sowa
http://www.we-dwoje.pl/bursztyn;-;nie;tylko;ozdoba,artykul,18665.html
http://www.we-dwoje.pl/sosna;-;zastosowanie;w;medycynie;naturalnej,artykul,21234.html

http://www.naturalneoczyszczanie.pl/2011/08/oczyszczanie-paczkami-sosny/
http://www.national-geographic.pl/foto/fotografia/barczatka-sosnowka/
http://www.tyble.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zakorek_czarny
http://www.cyberbaba.pl/leczenie-ziolami
http://www.pasieka.rostkowski.info/kosmetyki.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna
http://aktywni.pl/aktualnosci/lecznicze-zastosowanie-sosny/
http://mamzdrowie.pl/paczki-sosnowe-wlasciwosci-i-zastosowanie/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna#Literatura)

Wykorzystane źródła
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolenchyma
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_asymilacyjny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C4%85zki_przewodz%C4%85ce
Małgorzata Jefimow, Marian Sęktas Podręcznik do biologii dla gimnazjum "Puls życia 1"
Sylwan 1985r. Nr 4 Edward Zawierucha: Sosna zwyczajna ( Pinus Sylwestris L.) proweniencji
bolewickiej w świetle badań naukowych.
Wykłady prowadzone przez pracownika Nadleśnictwa w Bolewicach.
www.stat.gov.pl
http://ksp.republika.pl/glinskie.htm
http://wizaz.pl